ΠΑΝΗΓΥΡΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ
ΕΠΕΤΕΙΟΣ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΠΑΛΑΙΟΜΟΝΑΣΤΗΡΟΥ ΣΤΟ ΒΡΟΝΤΑΜΑ
15-9-2018
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΩΤΗΡΑΚΟΣ
Δημοτικός Σύμβουλος Δήμου Ευρώτα
Σεβαστοί Πατέρες,
1) κ. Υπουργέ ως εκπροσώπου της Κυβέρνησης
2) κ. Δήμαρχε Δήμου Ευρώτα
3) κ. Εκπρόσωπε Περιφέρειας Πελοποννήσου, κ. Περιφερειακοί Σύμβουλοι
4) κ. Ταξίαρχε, Ανώτερε Στρατιωτικέ Διοικητή Φρουράς Λακωνίας
5) κ. Υποδιευθυντή Αστυνομικής Δ/νσης Λακωνίας
6) κ. Εκπρόσωπε του Εθελοντικού Πυροσβεστικού Σταθμού Δήμου Ευρώτα
7) κ. Λιμενάρχη Γυθείου
8) Κυρίες – Κύριοι Αντιδήμαρχοι Δήμου Ευρώτα, κες και κ. Δημοτικοί Σύμβουλοι Δήμου Ευρώτα και λοιποί λειτουργοί της Τοπικής Αυτοδιοίκησης
9) κα Πρόεδρε Τοπικής Κοινότητας Βρονταμά
10) Αγαπημένα μας παιδιά
11) κυρίες και κύριοι
——————————
Η σημερινή μέρα, η 15η Σεπτεμβρίου, είναι ημέρα δόξας και τιμής. Είναι ημέρα σεβασμού και υπερηφάνειας, μα πάνω απ’ όλα, είναι για όλους μας ημέρα μνήμης. Βρισκόμαστε εδώ, στο Παλαιομονάστηρο του Βρονταμά, στον τόπο του μαρτυρίου και της θυσίας, που αποτελεί το πλέον ιστορικό – θρησκευτικό μνημείο του Δήμου Ευρώτα, για ν’ αποτίσουμε φόρο τιμής στους ανθρώπους εκείνους, που έπεσαν ηρωικά, δίνοντας τη ζωή τους “υπέρ πίστεως και πατρίδας” .
Το Παλαιομονάστηρο αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της τοπικής αλλά κι ευρύτερα της ελληνικής ιστορίας, καθώς έχει χαρακτηριστεί και επίσημα από την Πολιτεία «ιστορικό – διατηρητέο μνημείο». Η διάχυτη ιστορικότητα και το έντονο στοιχείο της λαογραφίας, που αποπνέει ο ιερός αυτός χώρος, σε συνδυασμό με την επιβλητική γεωγραφική θέση, την ιδιαίτερη γεωμετρική σύνθεση και τις εξαίσιες τοιχογραφίες που κοσμούν το εσωτερικό του, καθιστούν το Παλαιομονάστηρο πολύτιμο επίτευγμα πολιτιστικής, ιστορικής και θρησκευτικής κληρονομιάς για τον τόπο μας.
Η γεωγραφική θέση και το σημείο στο οποίο είναι χτισμένο το Παλαιομονάστηρο, χαρακτηρίζουν αυτό ως ένα σπήλαιο επάνω σε απόκρηµνο βράχο, ο οποίος υψώνεται στην δεξιά όχθη του Ευρώτα στη θέση Κρίτσοβα, τοποθεσία Ζένιου της περιοχής Λυκοβουνό, που απέχει 5 χιλμ. ΝΔ του Βρονταμά. Τις καταπράσινες πλαγιές του βράχου κόβουν από ψηλά τεράστιοι πέτρινοι όγκοι. Κι εδώ ακριβώς, “κρυμμένος” μέσα στα βράχια, βρίσκει καταφύγιο από το 12ο αιώνα ο σπηλαιώδης τρισυπόστατος ναός (της Θεοτόκου, του Αγίου Νικολάου και του μεγαλομάρτυρος Νικήτα). Ένα ταπεινό, μα και συνάμα μεγαλόπρεπο μοναστήρι της Ζωοδόχου Πηγής, που έμελλε ν’ αποτελέσει ιερό σύμβολο πίστης στο Θεό, αλλά και υπόδειγμα αφοσίωσης και αυταπάρνησης στην πατρίδα.
Βρισκόµαστε στο 1825. Ας παρακολουθήσουμε σύντομα και χρονολογικά τα γεγονότα μέχρι τη καταστροφή του Παλαιομανάστηρου από τον Ιμπραήμ στις 15 Σεπτεμβρίου 1825 και την αποχώρησή του από την περιοχή του Δήμου Ευρώτα, όπου εστιάζεται σήμερα η προσοχή μας.
Η επανάσταση των Ελλήνων ενάντια στον τουρκικό ζυγό συνεχίζεται, έχει σχηματιστεί Κυβέρνηση και μικρός τακτικός στρατός. Μετά τις αποτυ- χηµένες προσπάθειες των Τούρκων να καταπνίξουν την επανάσταση, ο σουλτάνος ζητά βοήθεια από τον πασά της Αιγύπτου Μωχάµετ Αλή. Το Φεβρουάριο του 1825 ο Ιµπραήµ κάνει απόβαση στην Πελοπόννησο µε πολύ ισχυρή στρατιωτική δύναµη, οργανωμένη από αξιωματικούς του Μεγάλου Ναπολέοντα. Σε όλη την Πελοπόννησο επικρατεί αναστάτωση. Δεν υπάρχει πλέον τακτικός και οργανωμένος Ελληνικός στρατός για να τον αντιμετωπίσει. Όμως οι αντιστάσεις των Ελλήνων οπλαρχηγών δεν είναι μηδαμινές.
Το Σεπτέμβρη ο Ιμπραήμ μαζί με όλα τα στρατεύματά του φεύγει από την Τριπολιτσά και κατευθύνεται προς τις περιοχές της Λακωνίας και Μεσσηνίας, καταστρέφοντας και λεηλατώντας στο διάβα του τα πάντα. Πραγματικός σκοπός της εισβολής δεν είναι η εξόντωση των επαναστατικών σωμάτων αλλά ο εξαναγκασμός του πληθυσμού σε υποταγή δια της τρομοκρατίας.
Ο γενικός αρχηγός Θεόδωρος Κολοκοτρώνης προσπάθησε να μαζέψει μεγάλες δυνάμεις να του επιτεθεί. Διέταξε το Νικήτα Σταματελόπουλο και άλλους αρχηγούς να μεταστρατοπεδεύσουν σε άλλα χωριά και να αντιταχθούν στα εχθρικά αποσπάσματα. Παράλληλα παράγγηλε και στους άλλους (Ανδρέα Λόντο, Κανέλλο Δεληγιάννη, Ιωάννη Νοταρά, Γενναίο Κολοκοτρώνη και το άτακτο ιππικό με τον Χατζημιχάλη) να μετακινηθούν και να οδοιπορούν παράλληλα στα ριζά των ορεινών όγκων για να παρενοχλούν τον Ιμπραήμ στα χωριά της Αρκαδίας (Βασαρά, Βαμβακού, Βέροια, Βέρβαινα, Άγιο Πέτρο κλπ) και συνέχεια της βόρειας Λακωνίας.
Μαζί τους ενώθηκε και ο Ανδρέας Ζαϊμης, ο δε Θεόδωρος Κολοκοτρώνης ήρθε στον Κοσμά δια μέσω Λεωνιδίου όπου στρατολόγησε, και αφού άφησε φρουρά στον Άγιο Βασίλειο έφθασε στο Γεράκι και μετά στη Κρεμαστή.
Οι διαβάσεις του Ιμπραήμ από τον Πάρνωνα προς τον Κάτω Ευρώτα – περιοχή Έλους και αντίστροφα είναι 2, αυτή από το Μαρί και η άλλη από τον Κοσμά. Για την προστασία των Ελλήνων και την αντιμετώπιση του εχθρού ο Αρχιστράτηγος Θ. Κολοκοτρώνης έχει συγκεντρώσει τη μεγαλύτερη στρατιωτική δύναμη. Για να αποκόψουν τον Ιμπραήμ από τις διαβάσεις αυτές, στις 9 Σεπτεμβρίου οι Ελληνικές δυνάμεις φθάνουν στο Γεράκι και προωθούμενες από εκεί στη διάβαση στο Μαρί. Τη δυσπρόσιτη διάβαση Κοσμά επιτηρούν οι αδελφού Ζαχαρόπουλοι με σώματα από ντόπιους.
Πολύ περιληπτικά αναφέρω ότι:
Ήδη ο Ιμπραήμ έχει σχεδιάσει και από τις 2 Σεπτεμβρίου κάνει κυκλωτική κίνηση προκειμένου να φθάσει στην εύφορη πεδιάδα του Ευρώτα, δηλαδή να κινηθούν τμήματα του στρατού του: από Μυστρά προς νότο, στο Χάνι Τάραψας ακολουθεί το δρομολόγιο προς Λεβέτσοβα (Κροκεές), Λάγιο, Στεφανιά όπου συλλαμβάνει και αιχμαλώτους και καταλήγει στα Τρίνησα, που συνάντησαν σοβαρή αντίσταση σε 2 πύργους, στις θέσεις Καμάρες και Καστέλλι, στους οποίους είχαν κλειστεί με αρκετούς άνδρες οι καπεταναίοι Κώστας Θρασίτης Σουλιώτης και Χρόνης Μινόπουλος, καίγοντας και καταστρέφοντας τα πάντα στο πέρασμά του, και συλλαμβάνοντας ως αιχμαλώτους όσους δεν πρόφθασαν ή δεν μπορούσαν να μετακινηθούν στα ορεινά του Πάρνωνα.
Μετά την κατάληψη των 2 αυτών πύργων, ο Ιμπραήμ στις 6 Σεπτεμβρίου αναχωρεί από την περιοχή Σκάλας και δια μέσω Βλαχιώτη, Μυρτιάς, Δουραλί (Έλος) και Πρίνικου (Αστέρι) φθάνει στους Μολάους, απ΄ όπου συνεχίζει προς περιοχή Μονεμβασίας και Βατίκων, εφαρμόζοντας την ίδια τακτική, καταστρέφοντας και λεηλατώντας στο διάβα του τα πάντα.
Πρέπει να σημειωθεί ότι οι κάτοικοι της περιοχής αυτής, αφού φρόντιζαν να εξασφαλίσουν τις οικογένειές τους σε ορεινά καταφύγια, κατέβαιναν έπειτα
στα χαμηλότερα όπου εμφανίζονταν και κινούνταν τα εχθρικά στρατεύματα, έστηναν καρτέρι και τα παρενοχλούσαν με αιφνιδιαστικές επιθέσεις. Συγχρόνως τα ελληνικά στρατιωτικά τμήματα είχαν αρχίσει να κτυπούν και να νικούν τα τμήματα των Αιγυπτίων που είχαν εισδύσει στα χωριά Κοσμά, Γεράκι, Μαρί κλπ. και τα λεηλατούσαν και τα έκαιγαν.
Ο Ιμπραήμ, βλέποντας τους Έλληνες σκορπισμένους και οχυρωμένους σε δύσβατους τόπους δεν τολμούσε να τους κυνηγήσει. Από την τακτική των ενόπλων Ελλήνων είχε συνολικά σημαντικές απώλειες.
Τα λίγα τμήματα της Λακωνικής γης που είχαν μείνει έως τώρα ανέπαφα από τη μανία του κατακτητή, τώρα αποφασίζει να τα καταστρέψει.
Έτσι ο Ιμπραήμ επιστρέφοντας από Μολάους και ακολουθώντας τη διαδρομή με 2 τμήματα του στρατού του το πρώτο από τη περιοχή Νιάτα και φθάνει στο Μαρί όπου το εχθρικό σώμα που πλησίαζε το Μαριόρεμμα προσεβλήθη με μεγάλες απώλειες από τους Στάϊκο Σταϊκόπουλο Γενναίο Κολοκοτρώνη και Ιωάννη Νοταρά, που καραδοκούσαν εκεί. Στη θέση «Άγιος Ευστράτιος» στο Μαριόρεμα έγινε η συμπλοκή του στρατιωτικού τμήματος του Ιμπραήμ με ένοπλα σώματα κυρίως από Ελοσίτες, διοικούμενα από το Νικηταρά, που ακολουθούσε τη γενική γραμμή παρενοχλήσεως του εχθρού και όχι συνάψεως μάχης εκ του συστάδην. Το ορδί αυτό το βράδυ στις 11 Σεπτέμβρη φθάνει στο Γεράκι και ενώνεται με το άλλο τμήμα που ακολούθησε τη διαδρομή από τη περιοχή Απιδιάς και έφθασε εκεί στο Γεράκι την ίδια ημέρα. Οι Ελληνικές δυνάμεις κατευθύνθηκαν προς Κοσμά. Ο Ιμπραήμ αντιλαμβανόμενος ότι επί του Πάρνωνος βρίσκονται σημαντικές και μαχητικές στρατιωτικές δυνάμεις των Ελλήνων και λόγω του δυσπρόσιτου του εδάφους, δυστάζει να επιτεθεί δια της διαβάσεως της κορυφογραμμής και καθόδου στην περιοχή Πραστού – Λεωνιδίου, με ευεργετικά για τους Έλληνες αποτελέσματα.
Την επομένη, Σάββατο 12 Σεπτεμβρίου, καίει το Γεράκι και κινούμενος δυτικά καταστρέφοντας τα πάντα στο διάβα του, μετά πορεία μιας ώρας περίπου φθάνει στο εγκατελειμένο από τους κατοίκους του, λόγω της εισβολής, χωριό του Βρονταμά και το καίει. Έκτοτε η δράση του παραμένει σκοτεινή. Σε κανένα από τα δημοσιευμένα και ανέκδοτα έγγραφα της εποχής δεν αναφέρεται κάτι για τις ενέργειές του κατά το διάστημα από 13 έως 16 Σεπτεμβρίου.
Μόλις την 17 Σεπτεμβρίου εμφανίζεται στο Βασιλοπέρασμα καίγοντας και ερημώνοντας την περιοχή, δηλαδή αυτή που βρίσκεται δυτικά της συμβολής προς τον Ευρώτα του παραποτάμου του Ρασίνα (Ερασίνου) που υπάγεται στο χωριό Καράσπαη (Λευκόχωμα).
Από τους απομνημονευτές του αγώνα και τη τοπική παράδοση κυρίως από το Βρονταμίτη καθηγητή Μανώλη Δρεπανιά, γνωρίζουμε ότι ο Ιμπραήμ κατά το ανωτέρω διάστημα ανακάλυψε, πολιόρκησε και τελικά έκαψε σχεδόν όλους τους καταφυγόντας εδώ στο Παλιομονάστηρο.
Ειδικότερα: την Τρίτη 8 Σεπτεμβρίου 1825 οι κάτοικοι του Βρονταμά και του παρακείμενου χωριού Τσίλια, περίπου 450 συνολικά, υπό την ηγεσία του παπα – Δημήτρη Παπαδημητρίου και του οπλαρχηγού Γιαννάκη Καραμπά βλέποντας την επερχόμενη από Μολάους θύελλα, καταφεύγουν για να σωθούν στο επί της δυτικής όχθης του Ευρώτα Παλιομονάστηρο, στον ιερό τόπο που τώρα βρισκόμαστε. Την ενέργειά τους όμως αυτή οι Βρονταμίτες τηρούν απόλυτα μυστική, παραλείποντες να ενημερώσουν τους ευρισκόμενους πλησίον, στον Κοσμά, αρχηγούς των ελληνικών σωμάτων. Εάν είχαν γνωρίσει την ενέργειά τους στους Έλληνες αρχηγούς, θα μας ήταν γνωστή από έγγραφα κάποια προσπάθεια, έστω και ανεπιτυχής, παροχής βοήθειας, όπως συνέβη σε άλλες περιπτώσεις. Έτσι η τηρηθείσα μυστικότητα των Βρονταμιτών απέκλειε τη δυνατότητα Ελληνικού έξωθεν αντιπερισπασμού.
Ο Ιμπραήμ μετά τη πυρπόληση του έρημου Βρονταμά στις 12 Σεπτεμβρίου, ερευνά τη περιοχή προς ανεύρεση των κατοίκων του χωριού και δεν αργεί να ανακαλύψει το καταφύγιό τους. Μετά την απόρριψη των προτάσεών του για παράδοση πολιορκεί το μοναστήρι και προσπαθεί κατά τις 13 – 14 Σεπτεμβρίου να το καταλάβουν με έφοδο. Αφού δε μπόρεσαν με απευθείας αναμέτρηση να καταλάβουν τον Ιερό τούτο τόπο που βρισκόμαστε, ούτε να τους δελεάσουν με υποσχέσεις να παραδοθούν για να σωθούν, γιατί οι εντός του σπηλαίου αμύνονται σθεναρά και προκαλούν απώλειες στον επιτιθέμενο εχθρό, ο Ιμπραήμ δια ανοίξεως φουρνέλλων επί του καλύπτοντος το σπήλαιο βράχου, ανατινάσσει την 14 Σεπτεμβρίου ένα τμήμα τούτου, με αποτέλεσμα να αποκαλυφθεί μέρος της εδώ μονής.
Την Τρίτη 15 Σεπτεμβρίου 1825, από άνοιγμα που δημιούργησαν οι εχθροί έριξαν διάφορα πυρώδη είδη και μαζί με αυτά 2 κιβώτια μικρά γεμάτα πυρίτιδα τα οποία επυροδότησαν. Η δημιουργηθείσα ατμόσφαιρα από τη φωτιά και τους καπνούς ήταν αποπνικτική καίνε ζωντανούς τους ήρωες Βρονταμίτες οι οποίοι αφήνουν την τελευταία τους πνοή εδώ, μέσα στον ιερό χώρο του Παλαιομονάστηρου. Ολίγοι μόνο κατορθώνουν να εξέλθουν, συλλαμβανόμενοι αιχμάλωτοι από τους πολιορκητές. Στους εκδοθέντες 2 καταλόγους αιχμαλώτων εκ Λακωνίας που εξέδωσαν οι δημογέροντες της επαρχίας Λακεδαίμονος και ο τοποτηρητής Έλους Πάμφιλος Κύριλλος, αναγράφονται ονομαστικά σαράντα ως συλληφθέντες «εις τη Σπηλιά στο Μοναστήρι». Όλοι οι υπόλοιποι πεθαίνουν από εγκαύματα ή ασφυξία. Την ίδια ημέρα ή την επομένη, γίνεται από τους Αιγύπτιους εξερεύνησης και λεηλασία του πυρποληθέντος και γεμάτου νεκρούς σπηλαίου – μονής.
Ολόκληρη η περιφέρεια του Δήμου Ευρώτα δέχθηκε σφοδρή επίθεση από τα στρατεύματα του Ιμπραήμ που την ισοπέδωσε στην κυριολεξία. Όλα τα χωριά του σημερινού δήμου Ευρώτα, μερικά ενδεικτικά ανέφερα παραπάνω, βάφονται στο αίμα από τη καταστροφική μανία των Αιγυπτίων και όσοι συνελήφθησαν ζωντανοί άλλοι σφαγιάσθηκαν και άλλοι αιχμαλωτίστηκαν. Οι κάτοικοι του γειτονικού χωριού Γράμμουσα διεσώθησαν από τον όλεθρο διότι δεν τους εντόπισαν οι εχθροί στο σπήλαιο «Καταφύγι» κοντά στον καταρράκτη του Ευρώτα που είχαν κρυφθεί.
Δυστυχώς όμως δε συνέβη το ίδιο και με τους κατοίκους του Βρονταμά που δεν έφυγαν ή δε μπόρεσαν να φύγουν στα ορεινά του Πάρνωνα για να σωθούν.
Έχοντας πίστη στο Θεό και αγάπη για την πατρίδα αντιστάθηκαν σθεναρά, μέχρι τέλους… Το έργο των Τούρκο Αιγυπτίων μακάβριο…
Σκηνές βαρβαρότητας και απίστευτης αγριότητας εκτυλίσσονται μετά την κατάρρευση με φουρνέλα της οροφής αυτού του Ναού από τους εχθρούς ακόμα και στους νεκρούς Έλληνες. Αρχές, αξίες, ηθικοί φραγμοί και γενικά ανθρώπινη συμπεριφορά αλλά και κανόνες και κώδικες πολέμου είναι άγνωστα στους Αιγύπτιους και τον Ιμπραήμ, που επιχειρούν με κάθε τρόπο να εξαφανίσουν το γένος των Ελλήνων. Αυτή άλλωστε ήταν και η εντολή του Σουλτάνου.
Αντίθετα πρέπει να εξάρουμε τη θυσία, το πνεύμα αυταπάρνησης και τον αγνό πατριωτισμό των ανθρώπων εκείνων, που δεν αποτελούν μόνο ένδειξη φιλοπατρίας και βαθιάς πίστης στο Θεό, αλλά γίνονται ταυτόχρονα φωτεινό παράδειγμα για όλους εμάς, και μας οπλίζουν με αστείρευτη δύναμη και αισιοδοξία, ώστε να παραμένουμε αλώβητοι και όρθιοι σε κάθε αντιξοότητα και στη προκλητικότητα των καιρών μας.
Κύριε Υπουργέ
Ο Δήμος Ευρώτα γνωρίζοντας την ιστορία του τόπου του, αλλά και τη θυσία των 450 Βρονταμιτών στον ιερό αυτό χώρο που βρισκόμαστε, την έχει κατατάξει μέσα στη συνείδησή του στη ίδια θέση και δίπλα με αυτήν των θυσιών (ενδεικτικά και μόνον) στο Μεσολόγγι, το Ζάλογγο, την Αραπίτσα, το Κούγγι το Αρκάδι και τόσες άλλες που δείχνουν τον ηρωϊσμό και τις θυσίες των Ελλήνων, αφού δεν υστερεί σε τίποτα από αυτές.
Απομένει στη Πολιτεία, και είναι επιτακτική ανάγκη, να αναγνωρίσει και επίσημα με απόφασή της τη θυσία των προγόνων μας σε όλη τη περιφέρεια του Δήμου Ευρώτα από τις ορδές του Ιμπραήμ με κορυφαία αυτή των Βρονταμιτών στο Παλαιομονάστηρο, και να επικυρώσει τις 2 ομόφωνες αποφάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Ευρώτα για καθιέρωση της 15 Σεπτεμβρίου 1825 ως ημέρας μνήμης και επίσημης δημόσιας εορτής, τοπικής σημασίας και αργίας και εθνικού περιεχομένου σε όλο το Δήμο Ευρώτα, αφού τις συνέπειες της καταστροφικής μανίας του Ιμπραήμ υπέστη όλη η περιφέρειά μας, τοποθετώντας έτσι τη θυσία και των ηρωϊσμό των ανθρώπων εκείνων στο βάθρο της ιστορίας που τους αναλογεί.
Παράλληλα να αναδείξει ιστορικά τη θυσία αυτή και να την συμπεριλάβει στα σχολικά βιβλία.
Πρέπει το τριήμερο αυτό να διοργανώνονται ημερίδες και συμπόσια με θέμα την αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας για το Παλαιομονάστηρο και τη θυσία των Βρονταμιτών, τη διεκδίκηση της καθιέρωσής της ως ημέρας μνήμης και δημόσιας εορτής τοπικής σημασίας και εθνικού περιεχομένου για όλο το Δήμο Ευρώτα, καθώς και την προβολή της ιστορίας μας όπως τη δικαιούται.
Ως ένδειξη τιμής και ευγνωμοσύνης, λοιπόν, αποτίνουμε σήμερα ελάχιστο φόρο τιμής στους άξιους αυτούς προγόνους μας. Εδώ στο Παλαιομονάστηρο, στον τόπο που δίδαξε ότι το φρόνημα των Ελλήνων δε λυγίζει. Στον τόπο που μας θυμίζει ότι η ενότητα, η εθνική ομοψυχία και η προσευχή κρατούν άσβεστο το φως του αθάνατου Ελληνικού πνεύματος και αποτελούν το εφαλτήριο για αυτοκριτική και αυτογνωσία, ώστε να μην αποσαθρωθούν ποτέ οι πατροπαράδοτες ηθικές αξίες και η Πίστη στα ιδανικά.
Ας γίνει, λοιπόν, η αυτοθυσία των Βρονταμιτών ο φάρος που θα φωτίσει και θα εμψυχώσει ξανά τις ψυχές μας. Ας γίνει ο οδηγός για εθνική αναγέννηση και πατριωτική συνείδηση. Ας γίνουμε όλοι εμείς, εν τέλει, κοινωνοί του υψηλού αυτού διδάγματος, με πυξίδα την πίστη στο Θεό και τα ιδεώδη μας. Ας διαφυλάξουμε, τέλος, όλοι μαζί κι ο καθένας ξεχωριστά, αλώβητη τη βαριά αυτή κληρονομιά, που επισφραγίστηκε πριν από 192 χρόνια με το αίμα και τη θυσία των ηρώων προγόνων μας, των ηρώων Βρονταμιτών.
