ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΡΟΚΕΩΝ
Όλοι γνωρίζουμε ότι η μικρή μας Κωμόπολη «Οι Κροκεές » είναι απο τις ποιό ιστορικές κωμοπόλεις της Λακωνίας, ότι έχει πάρει το ονομά της από το μοναδικό παγκοσμίως πέτρωμα ,τον Κροκεάτη λίθο που είναι διάσπαρτος απο το Αλάημπεη μέχρι το Ψηφί. Ότι στον Καρνά στο Βρυτσούλι και αλλού έχουν βρεθεί αρκετοί μυκηναϊκοί τάφοι συλημένοι κυρίως.
Κατα καιρούς επίσης έχουμε διαβάσει όλοι μας πιστεύω, μικρά ιστορικά σημειώματα για τις αρχαίες κυρίως Κροκεές που έχουν δημοσιευτεί στις τοπικές εφημερίδες Κροκεές και τους Διόσκουρους. Ελπίζοντας οτι κάποια μέρα θα γραφτεί μια ολοκληρωμένη ιστορία για τον τόπο μας, θα επιχειρήσουμε σήμερα μια μικρή αναδρομή της πορείας του χωριού μας στο χρόνο, ξέροντας εκ των προτέρων οτι είναι δύσκολο να καλύψουμε 3.500 χρόνια ιστορικής παρουσίας σ’αυτό το μικρό σημείωμα. Αναγκαστικά λοιπόν θα σταθούμε σε λίγες στιγμές της ζωής του χωριού μας παραλείποντας άλλες εξίσου σημαντικές.
Γύρω στα 1,500 π.χ. ακμάζουν οι αρχαίες Κροκεές που εκτείνονται απο τον λόφο του Καρνά, 300 μέτρα περίπου απο το χωριό προς το Αλάημπεη.
Η ακμή των προϊστορικών Κροκεών στηρίζεται κυρίως στην παραγωγή του Κροκεάτη λίθου απο τα λατομεία στο Ψηφί και στη διακίνηση του απο τους Μυκηναίους στα όρια του γνωστού τότε κόσμου.
Ο Κροκεάτης λίθος απόπου πήρε και την ονομασία το χωριό μας είναι ηφαιστειακό πέτρωμα που μοιάζει με ψηφιδωτό και παρα ότι είναι πολύ δύσκολο να κατεργασθεί, ήταν περιζήτητος απο τους Μυκηναίους για λουτρά, αγγεία, σφραγίδες κ.τ.λ.
Στοιχεία μεγάλης αξίας για την ιστορική παρουσία του χωριού μας αυτήν την περίοδο (1500-1100 π.χ.) μας πρόσφερε η ανασκαφή που έγινα το 1956 στον Καρνά.
Κατα την ανασκαφή αυτή βρέθηκαν στις πλαγιές του λόφου αρκετοί μυκηναϊκοί τάφοι καθώς και κτιστός ορθογώνιος τάφος.
Μάλιστα στον καθαρισμό ενός απο αυτούς βρέθηκε ενα πολύ σημαντικό και ιδιόμορφο αγγείο το οποίο και φυλάσσεται στο Μουσείο της Σπάρτης.
Φαίνεται λοιπόν οτι στον Καρνά ήταν το νεκροταφείο των προϊστορικών Κροκεών καθώς και ιερό του προ-δωρικού θεού Καρνά που λατρευόταν ως προστάτης των ποιμένων με την μορφή του κριού.
Η κάθοδος των Δωριέων γύρω στα 1100 π.χ. και η καταστροφή του Μυκηναϊκού πολιτισμού σημαδεύει το τέλος αυτής της περιόδου και για τις Κροκεές αρχίζει μακρά περίοδος παρακμής.
Στα 750 π.χ. οι Σπαρτιάτες γίνονται κύριοι των Κροκεών και της πεδιάδας του Έλους και απο τότε οι Κροκεάτες ως περίοικοι ακολουθούν τις εντολές της Σπάρτης και χρησιμοποιούνται κυρίως ως φυλάκιο των Σπαρτιατών για το φόβο των Ειλώτων.
Οι Σπαρτιάτες μη ασχολούμενοι με πολυτελείς κατασκευές δεν δίνουν καμιά σημασία στον Κροκεάτη λίθο που χρησιμοποιείται πλέον μόνο απο τους Κροκεάτες ως οικοδομικό υλικό.
Με τον ερχομό των Ρωμαίων στα Ελληνικά πράγματα το 146 π.χ. ο Κροκεάτης λίθος έρχεται πάλι στην επιφάνεια και γίνεται περιζήτητος απο τους πλούσιους Ρωμαίους για πολυτελείς κατασκευές και κυρίως για λουτρά.
Την εποχή αυτή κατασκευάζονται απο τον Σπαρτιάτη Ευρυκλή τα περίφημα λουτρά της Κορίνθου απο Κροκεάτη λίθο τα οποία λέγεται ότι ήταν μεγαλοπρεπέστερα απο τα λουτρά που έχτισε ο Αυτοκράτορας Ανδριανός στην ίδια πόλη.
Το Λατομείο , εκείνα τα χρόνια ήταν αυτοκρατορικό μονοπώλιο των Ρωμαίων και την παραγωγή και διακίνηση του Κροκεάτη λίθου παρακολουθούσε ειδικός οικονόμος του Αυτοκρατορικού οίκου.
Τούτο φαίνεται απο την επιγραφή που είναι εντοιχισμένη στην βρύση της Πλατείας μας « Καλμπέτσι » και αφιερώνεται στους Διοσκούρους απο τον Εύδοξο, τοποτηρητή και οικονόμο του Αυτοκράτορα, χρονολογείται δε το 90 μ.χ.
Γύρω στο 170 μ.χ. περνάει απο τις Κροκεές ο μεγάλος περιηγητής της αρχαιότητας Παυσανίας και εκτός των άλλων μας πληροφορεί ότι στην είσοδο των Κροκεών υπήρχε άγαλμα του Δία απο Κροκεάτη λίθο και ένα χάλκινο άγαλμα στο λατομείο.
Μα τα χρόνια περνούν.
Ο αρχαίος κόσμος βρίσκεται στο τέλος της διαδρομής του.
Οι επιδρομές των βαρβάρων βόρειων λαών Γότθων, Άβαρων, Σλάβων που φτάνουν μέχρι την Λακωνική γη οδηγούν στο μαρασμό και την ερήμωση σε όλες τις πόλεις.
Μοναδική πληροφορία για το χωριό μας αυτή την περίοδο είναι οτι οι Κροκεάτες μαζί με κατοίκους της περιοχής της Σπάρτης και του Έλους διωκόμενοι απο τους Αβαρούς το 589 μ.χ. κατέφθασαν στο βράχο της Μονεμβασιάς και δημιούργησαν την ονομαστή αυτή πόλη.
Κανένα άλλο στοιχείο δεν έχουμε για τα δύσκολα αυτά χρόνια , το πιο πιθανό όμως είναι οτι οι Κροκεές έχουν καταντήσει ένας μικρός οικισμός που λόγω γειτονίας με τους Σλάβους που έχουν εγκατασταθεί στον Ταΰγετο αποκτούν το 700-800 περίπου την Σλαβική ονομασία Λαβέτσοβα.
Το μεγάλο πλήθος των Βυζαντινών εκκλησιών της περιόδου 1200-1300 μ.χ. οπως ο Άγιος Δημήτριος, η Παναΐτσα, ο Άγιος Νικόλαος, ο Άγιος Σωτήρας του Αλάημπεη καθώς και ο Άγιος Βλάσης που ανακαλύφτηκε απο την Αρχαιολογική Υπηρεσία προ εξαμήνου και ήδη αποκαθιστάται, μας οδηγεί στο συμπέρασμα οτι οι Κροκεές η μάλλον τα Λεβέτσοβα έχουν ανακάμψει πληθυσμιακά και έχουν γίνει ένα σημαντικό χωριό της Λακωνίας.
Οι Τούρκοι φτάνουν στη Λακωνία το 1460 και οι Λεβετσοβίτες όπως και όλοι οι Έλληνες στενάζουν υπο τον Τουρκικό ζυγό.
Σκοτάδι πυκνό για τα Λεβέτσοβα της περιόδου αυτής μέχρι το 1684 οπότε οι Βενετοί γίνονται κύριοι της Πελοποννήσου.
Οι Βενετοί το 1700 πραγματοποιούν απογραφή της Πελοποννήσου η οποία δίνει για τα Λεβέτσοβα 83 οικογένειες με πληθυσμό 354 άτομα.
Αξιοσημείωτο είναι οτι τα μισά άτομα ,152 για την ακρίβεια είναι 1-16 ετών.
Για σύγκριση η Σκάλα τότε είχε πληθυσμό 219 άτομα και το Δαφνί 113 άτομα.
Επίσης απο τα αρχεία της Βενετίας μαθαίνουμε οτι επεβλήθηκε το 1699 στα Λαβέτσοβα πρόστιμο 2.864 βενετικές λίρες γιατι αρνήθηκαν να στείλουν εργάτες για την οχύρωση του Ισθμού της Κορίνθου.
Οι Τούρκοι ανακαταλαμβάνουν την Πελοπόννησο το 1715 και αρχίζει η σκληρότερη περίοδος της Τουρκοκρατίας.
Ειδικότερα στα Λαβέτσοβα και στα γύρω χωριά , τα Μπαρδουνοχώρια οπως λεγόντουσαν τότε, Τάραψα, Πετρίνα, Γοράνοι κ.τ.λ. έχουν εγκατασταθεί οι περίφημοι Τούρκο-μπαρδουνιώτες, οι ποιο σκληροί πολεμιστές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Τρεις ωχρότατοι πύργοι των Τούρκων βρίσκονται στα Λεβέτσοβα με σκοπό την τήρηση της τάξης και την κατάπνιξη κάθε επαναστατικής κίνησης των υποδούλων προγόνων μας.
Την περίοδο αυτή το χωριό μας εκτείνεται απο την βρύση στην πλατεία απο οπού και υδρεύεται, προς τα Μπαλέϊκα, Κουβαρακιάνικα, Χατζιάνικα.
Με την έναρξη της επανάστασης του 1821 οι Τούρκοι εγκαταλείπουν τους πύργους τους στα Λεβέτσοβα και στα άλλα Μπαρδουνοχώρια και καταφεύγουν στην Τρίπολη.
Οι Λεβετσοβίτες αρματώνονται και με αρχηγούς τους Νικόλαο Γορανίτη, Στρατηγάκο Δημήτριο, Καράτζαλη Γιώργο « ετρεχον οπου τους επροκάλη η φωνή της Πατρίδος » όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται σε έγγραφο αυτής της περιόδου.
Σε έρανο που γίνεται για την ενίσχυση του αγώνα το 1821 τα Λαβέτσοβα προσφέρουν 600 γρόσια και 10 άντρες στην υπηρεσία του αρχιστράτηγου του αγώνα Παναγιώτη Γιατράκου απο την Άρνα.
Οι Λαβετσοβίτες παίρνουν μέρος σε όλες σχεδόν τις μάχες της Πελοποννήσου και διακρίνονται ιδιαίτερα σαυτές οπως παράδειγμα αναφέρεται για τον Νικόλαο Γορανίτη στη μάχη της Μονεμβασιάς.
Κατα τις επιδρομές του Ιμπραήμ το 1825-26 τα Λαβέτσοβα λεηλατούνται και 10 πατριώτες μας αιχμαλωτίζονται και πουλιόνται στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής.
Με την απελευθέρωση το 1828 γίνεται και η πρώτη απογραφή του ελεύθερου Ελληνικού κράτους η οποία δίνει για τα Λεβέτσοβα 112 οικογένειες και 6 εκκλησίες με 2 παπάδες, τους Παπαδημήτρη Παντελέο, και τον Παπαπέτρο.
Το πρώτο μέλημα των ελευθέρων Λεβετσοβιτών είναι η δημιουργία Δημοτικού σχολείου το οποίο και λειτουργεί αμέσως με χρήματα του εκκλησιαστικού ταμείου.
Το 1834 η Ελληνική επικράτεια χωρίζεται σε Δήμους ένας εκ των οποίων είναι και ο Δήμος Κροκεών που περιλαμβάνει τα χωριά Λεβέτσοβα, Τάραψα, Πετρίνα, Πρίτσα, Δαφνί κ.τ.λ. σύνολο 11 χωριά.
Αρχική πρωτεύουσα του Δήμου είναι η Πετρίνα μέχρι το 1840 οπότε και γίνονται πρωτεύουσα τα Λαβέτσοβα.
Τα Λεβέτσοβα έκτοτε προχωρούν στο δρόμο της ανάπτυξης και ο πληθυσμός τους απο 985 κατοίκους το 1853 υπερβαίνει τους 2.000 το 1920.
Γύρω στα 1900 αρχίζει η πνευματική και πολιτιστική άνθηση του χωριού μας για να φτάσει στο αποκορύφωμα της την δεκαετία 1920-1930.
Δίκαια το χωριό μας αυτή την περίοδο Θεωρείται πολιτιστικό και πνευματικό κέντρο της Λακωνίας.
Είναι χαρακτηριστικό οτι μέσα σ΄αυτή τη δεκαετία δημιουργούνται 6 νέοι σύλλογοι με καλλιτεχνικά, αθλητικά και φιλανθρωπικά ενδιαφέροντα.
Χρονολογικά οι σύλλογοι αυτοί είναι:
1923 – Σύλλογος Φιλοπροόδων Λεβετσοβιτών.
1925 – Σύλλογος Φιλαρμονική Κροκεών
1925 Ερασιτεχνικός Όμιλος Κροκεών.
1927 Σύλλογος Φιλοδένρων Αλαημπεγιωτών « Αι Δρυάδες »
1928 – Φιλανθρωπικός Σύλλογος « Αγία Παρασκευή »
1930 Αθλητικός Όμιλος Κροκεών.
Η ακμή αυτή των Λεβετσόβων που απο το 1927 ξαναπαίρνουν το ιστορικό τους όνομα Κροκεαι στηρίζεται κυρίως στην οικονομική ενίσχυση των πρώτων Αμερικανών μεταναστών μας.
Και έρχονται τα δύσκολα χρόνια οι Ιταλοί, οι Γερμανοί, ο Εμφύλιος η μετανάστευση.
Είναι γνωστοί σε όλους μας οι αγώνες και οι θυσίες των Κροκεατών για λευτεριά και δημοκρατία καθώς και η ερήμωση που ακολουθεί τις δεκαετίες του 1950-60 και συνεχίζεται μέχρι και σήμερα λόγω της μετανάστευσης του πιο δυναμικού τμήματος του χωριού μας, της νεολαίας του.
Τη δεκαετία του 1980-90 με τις πολλές γεωτρήσεις και το άφθονο νερό που βρέθηκε, το χωριό μας ξαναπαίρνει τον δρόμο της ανάπτυξης, που συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
Με την ελπίδα οτι η μικρή, μα ιστορική μας κωμόπολη σε λίγο καιρό θα βρίσκεται στην πρωτοπορία της Λακωνίας, όπως άλλοτε συνέβαινε πάντα, κλείνουμε αυτό το σημείωμα.
Μήτσος Χριστάκος
Πρόεδρος Κοινότητας Κροκεών
Καθηγητής Μαθηματικών Λυκείου Κροκεών
( Σημείωση Δημήτρη Κατσέτου: Το ιστορικό αυτό γράφτηκε το 1990 για να συμπεριληφθεί
στο Λευκωμα του συλλόγου Κροκεατών Αμερικής Καναδά που σχεδιαζόταν να γίνει τότε
και το οποίο όμως τελικά δεν πραγματοποιήθηκε.)
Πηγή:krokeai.com